Continu aandachtvragende peuter

Wij zijn een jong gezin met drie kleine kinderen in de leeftijd van 1 tot 3,5 jaar. Onze oudste vraagt ontzettend veel aandacht en wil mij continu betrekken bij wat ze doet. Ik word er soms wanhopig van. Hoe kan ik haar duidelijk maken dat ze tevreden met zichzelf moet zijn en niet steeds moet verwachten dat mama er voor haar is? Is het reëel te verwachten dat ze een tijdje geconcentreerd speelt?

Duidelijk is dat dit meisje - ik noem haar Lise - heel veel aandacht verlangt. Moeder schrijft dat Lise soms een hele middag kan spelen met anderen, maar zodra ze in huis speelt, om de paar seconden contact zoekt. Moeder heeft geprobeerd die aandacht te beperken door één keer per dag alleen met haar te spelen of voor te lezen. Moeder probeert ook regelmatig te zeggen dat Lise nu geen aandacht mag en wijst dan een periode op de klok aan. Moeder schrijft echter bang te zijn dat Lise dan het gevoel krijgt dat ze niet belangrijk is en dat dit negatief is voor haar zelfbeeld.

Deze angst die ook schuldgevoelens oplevert, maakt haar optreden zwak. Vaak voelen kinderen aan hoe sterk ouders staan in hun grenzen. Als zij zelf sterke twijfels hebben over hoe goed een grens is, zijn ze minder overtuigend. De kans is groot dat ze non-verbaal uitstralen dat ze met hun kind te doen hebben en eigenlijk wel de gevraagde aandacht willen geven.

Om schuldgevoelens te voorkomen is het belangrijk is om te weten wat je kan en mag verwachten van een oudere peuter. Uiteraard zijn er grote verschillen tussen kinderen. Het ene kind speelt van nature zelfstandiger dan het andere. Als een kind een korte spanningsboog heeft en zich erg afhankelijk toont, heeft het meer begeleiding nodig dan andere kinderen om alleen te kunnen spelen. Zelfstandig spelen zal ook van kortere duur zijn dan bij anderen kinderen. Duidelijk is wel dat Lise hier een begin mee moet maken.

Hoe kan Lise leren alleen te spelen? Kinderen leren vooral door de gevolgen van hun gedrag. Als het gevolg voor hen positief is, zullen ze waarschijnlijk doorgaan met dat gedrag. Het gewenste gedrag neemt dus pas toe als daarop iets positiefs volgt. Als moeder wil dat Lise zelfstandig speelt, dan moet ze dát gedrag belonen met aandacht. Als ze blij is dat Lise even lief zelf speelt, dan zijn dát de momenten waarop ze kan laten merken dat ze hier blij mee is. Even een aai over de bol. Juist dan een versnapering die ze toch al van plan was te geven. Juist dan even zeggen dat ze zo blij is dat Lise lief speelt. Als het maar iets positiefs is.

De praktijk is dat nu juist het ongewenste gedrag, het continue aandacht vragen, wordt beloond. Weliswaar niet met positieve aandacht, maar met negatieve aandacht. Deze vorm van aandacht is ook belonend omdat Lise krijgt wat ze wil: contact. De correctie geeft Lise de gewenste aandacht.

Lise en haar moeder draaien in een negatieve cirkel . Om eruit te komen, is het allereerst goed te bedenken dat het echt goed is om een kind te leren niet altijd aandacht te krijgen. Dit is ook in het latere leven belangrijk. Kinderen moeten soms wachten. Als dat nog moeilijk is, moeten ze dat stapje voor stapje leren. Overigens is het ook niet doenlijk om als ouder te blijven functioneren als kinderen hen leegzuigen. Een reden te meer om Lise grenzen te leren, waarbij Lise tegelijkertijd blijft weten dat ouders van haar houden en haar waarderen. Grenzen stellen is juist bedoeld om haar te helpen.

Om het negatieve gedrag te doorbreken is om te beginnen goedkeurende aandacht nodig tijdens momenten dat het goed gaat, dus als ze zelfstandig speelt. Moeder kan vertellen wat ze prettig vindt en het compliment echt een compliment laten zijn zonder een ondertoon van verwijt. 'Ik vind het fijn dat je lekker zelf aan het spelen bent, goed zo!' Ook op andere momenten die moeder zélf uitkiest, kan moeder laten merken dat ze blij is met Lise en dat ze van haar houdt. Ze kan toestaan dat Lise haar 'meehelpt' met klusjes en haar vertellen dat ze dit fijn vindt. Zeker in een overgangsperiode kan ze wat vaker op een dag zorgen dat Lise zich gewaardeerd en geliefd voelt.

Vervolgens moet duidelijk zijn dat Lise niet steeds tussendoor aandacht mag vragen en dat moeder niet meer zal reageren. Vertel dit rustig en beslist en geef aan tot hoelang dat duurt. 'Straks' of 'een poosje' is te vaag voor een peuter, maar de wijzer op de klok is goed te begrijpen.

Doorgaans werkt negeren het beste om aandachtvragen te verminderen. Negeren wil zeggen net doen alsof het kind lucht is: niet kijken, niets zeggen, niet reageren op vragen, niet zuchten, etc. Dit is erg moeilijk, zeker als ouders zich storen aan het hinderlijke gevraag. Rustig weglopen kan helpen om het negeren vol te houden.

Als negeren niet mogelijk is omdat het teveel een stoorzender is, kan de time-out ingezet worden. Ouders kunnen Lise's naam te noemen en aankondigen dat als ze toch doorgaat, kort naar op een saai plekje moet, totdat zij later wel gewenste gedrag kan vertonen. (Zie voor een uitgebreidere beschrijving van de time-out de bijdrage 'Time-outprocedure'.)

Als er een patroon ingesleten is van continu aandacht vragen, zal Lise bij van de nieuwe aanpak eerst nóg intensiever aandacht vragen. Ze zal daarmee testen of moeder het wel echt meent en of de begeerde aandacht toch niet komt als ze maar lang genoeg aanhoudt en zo dingend mogelijk laat merken dat ze deze echt nodig heeft. Dat kan een uitputtingsslag betekenen voor een ouder. Daarom is het belangrijk dat ouders er zelf van overtuigd zijn dat zij het goed aanpakken. Verder helpt de steun van een andere volwassene om het vol te houden. Het is in het begin namelijk niet gemakkelijk. Het zal eerst erger worden voordat het beter wordt. Maar uiteindelijk is het voor alle partijen beter als Lise leert - al is het eerst maar een kwartiertje achter elkaar - zichzelf te vermaken. Hiervan wordt ook Lise uiteindelijk sterker en leert ze op termijn rekening te houden met anderen.

Tips

• Geef goedkeurende aandacht op de momenten dat ze wel zelf speelt
• Bouw extra momenten in van aandacht en liefdevol contact
• Zorg ervoor dat ze geen aandacht krijgt voor het ongewenste gedrag
• Negeer zo mogelijk het ongewenste gedrag en geef zo nodig een time-out
• Breid de tijdsduur van alleen spelen langzaam uit
• Vergelijk haar niet met andere kinderen die van nature veel zelfstandiger spelen
• Zorg voor steun in een periode waarin je het patroon wilt doorbreken